Celina Tumiel, Historia szkoły w Kuźnicy. Kuźnica on
line 16 Maj 2005 http://kuznica.w.interia.pl/
Szkolnictwo w Kuźnicy ma swą bogatą historię sięgającą
okresu przedrozbiorowego, kiedy to przy kościele rzymskokatolickim istniała
szkółka parafialna prowadzona przez nauczyciela utrzymywanego ze skarbu
królewskiego. Kryzys ekonomiczny i rozbiory Polski w końcu XVIII wieku
przyczyniły się do likwidacji szkółki. Na próżno mieszczanie kuźniccy słali
petycje do pruskich władz zaborczych. Otwarcie publicznej polskiej szkoły nie
leżało też w interesie Rosjan, którzy władali tym terenem w latach 1807 -
1915.
Najprawdopodobniej dopiero w drugiej połowie XIX
wieku zorganizowano dwie szkoły rosyjskie: Naczalnoje Cerkowno-Wałaskoje
(Początkowa Szkoła Gminna) i Naczalnoje Cerkowno-Prychadskoje Uczyliszcze -
coś na wzór szkółki parafialnej. Obie te szkoły miały za zadanie rusyfikować
polskie dzieci. W tej sytuacji niezwykle ważne dla zachowania świadomości
narodowej stało się wychowanie domowe oraz tajne nauczanie.
Tajną
szkołę w Kuźnicy prowadzili Józef Żyliński i Antonina Wołyńcewicz-Żylińska -
właściciele miejscowego młyna. Byli to ludzie wykształceni, obyci w świecie,
utrzymujący kontakty towarzyskie z polską elitą kulturalną, oddani sprawie
narodowej. Ciężką pracę w młynie łączyli z pacą oświatową i charytatywną.
Józef Żyliński był zielarzem. Wśród miejscowego
społeczeństwa Szerzył oświatę zdrowotną. Pani Antonina otaczała szczególną
opieką miejscowe sieroty.
Do nauki w języku polskim wykorzystywano
książeczki do nabożeństwa oraz książeczki i czasopisma będące własnością
państwa Żylińskich.
Dopiero odzyskanie niepodległości przez Polskę w
1918 roku przyniosło upowszechnienie nauczania języka polskiego. Początki
były trudne. Do marca 1919 roku stacjonowały w Kuźnicy niemieckie wojska
okupacyjne. Mimo to w zniszczonej osadzie, dzięki staraniom pierwszego
inspektora szkolnego w Sokółce pana Niteckiego, utworzono szkołę, w której
nauczanie prowadzili Stefania i Wacław Adamowscy.
Państwo Adamowscy jesienią 1919 roku zostali
przeniesieni do Janowa, a organizację szkoły powierzono Janowi Kornelakowi,
absolwentowi Seminarium Nauczycielskiego w Stryju (woj. lubelskie). Oprócz
kierownika zatrudniono czworo nauczycieli. Nauczanie odbywało się w izbach
wynajętych. Szkoła mieściła się w trzech budynkach:
1) w domu Żydówki Suchowlańskiej przy ul. Sokólskiej - 1 izba,
2) w mieszkaniu Malwiny Tumiel, również przy ul. Sokólskiej - 2 izby,
3) w domu Zwierzewiczów przy ul. Grodzieńskiej - 5 izb.
Wraz z upływem czasu rosła liczba uczniów. Naukę
podejmowały coraz to nowe roczniki. Po odejściu Jana Kornelaka do Szkoły
Podstawowej nr I w Sokółce kadrę kuźnicką zasilili wykwalifikowani
nauczyciele z Galicji: Karol Wieczorek, Marian Kozakiewicz oraz Stanisław
Głazowski. Funkcję kierownika szkoły powierzono Karolowi Wieczorkowi.
W 1925 roku Rada Pedagogiczna liczyła 8 osób (łącznie
z księdzem katechetą). Zdominowana była przez mężczyzn. Jedyną kobietą w tej
radzie była Jadwiga Sowińska, pracująca w szkole w Kuźnicy w latach 1919-
1950.
Do klas początkowych I - IV uczęszczały dzieci
tylko z właściwego obwodu szkolnego. Klasy starsze zasilała młodzież z
okolicznych wsi, w których znajdowały się szkoły o niższym stopniu
organizacyjnym.
Praca w wynajętych, rozproszonych po osadzie
izbach była uciążliwa. Dlatego dzięki staraniom ówczesnego kierownika Karola
Wieczorka, przystąpiono do budowy szkoły. Zlokalizowano ją w pobliżu Urzędu
Gminy w rejonie obecnego stadionu. Budowa trwała do 1928 roku.
Nowy drewniany, kryty blachą budynek mieścił 3
sale lekcyjne, kancelarię i korytarz. Uczyły się w nim klasy starsze. Po
przeniesieniu Urzędu Gminy do centrum miasteczka (prawdopodobnie w 1932 roku)
szkoła zyskała nowy budynek. Urządzono tu 4 sale lekcyjne. W pomieszczeniu,
które zajmował woźny gminy, zrobiono magazyn na pomoce dydaktyczne.
Zwiększono również liczbę nauczycielskich etatów. Rok 1932 przyniósł polskiej
oświacie wiele zmian. Nie ominęły one także kuźnickiej szkoły. W zakresie
organizacyjnym szkoła niewiele się zmieniła. Uznano ją za szkołę III stopnia
posiadającą 7 klas jednorocznych, realizujących 3 szczeble programowe. Była
to szkoła powszechna, obowiązkowa i międzywyznaniowa. Na mocy ustawy
sejmowej, zwanej jędrzejewiczowską wprowadzono obowiązek dokształcania
młodzieży do lat 18. Zorganizowano wieczorowe kursy dla analfabetów oraz
kursy uzupełniające program szkoły podstawowej. Dokształcanie prowadzili
miejscowi nauczyciele.
W roku szkolnym 1932/33 nastąpiła zmiana na
stanowisku kierownika. Karol Wieczorek wyjechał do Warszawy, zaś jego miejsce
zajął Stanisław Głazowski - Legionista Piłsudskiego. Funkcję kierownika
Powszechnej Szkoły Publicznej w Kuźnicy pełnił do wybuchu II wojny światowej.
Mimo przeszkód obiektywnych, w szczególności
głębokiego kryzysu ekonomicznego, w latach 30-tych doprowadzono niemal do
pełnej realizacji obowiązku szkolnego. Godne podkreślenia są próby
upowszechnienia oświaty pozaszkolnej. Na poziom kultury ogromny wpływ wywarły
takie społeczne instytucje jak: teatry amatorskie, chór, Związek Strzelecki
czy Akcja Katolicka.
Klęska wrześniowa 1939 roku spowodowała upadek
państwa, a tym samym jego systemu oświatowego. W okresie od 17 września 1939
roku do 22 czerwca 1941 roku Kuźnica znajdowała się pod okupacją sowiecką.
Okupanci zorganizowali tu niepełną szkołę średnią tzw. dziesięciolatkę na
wzór rosyjski. Kierownikiem został Rosjanin. W Radzie Pedagogicznej tejże
szkoły znaleźli się nowi ludzie, głównie pochodzenia rosyjskiego lub
żydowskiego. W pamięci uczniów tej szkoły w sposób szczególny zapisała się
nauczycielka języka niemieckiego, Żydówka Sołowiejczykowa, żona miejscowego
lekarza, która dostarczała dzieciom żywność i odzież. W 1942 roku wraz z
mężem została wywieziona do getta w Kiełbasinie pod Grodnem, a następnie
przez Niemców zamordowana.
22 czerwca 1941 roku w czasie ataku Niemiec na
ZSRR spłonął jeden budynek szkolny, drugi zajęły oddziały niemieckie. W
czasie trzyletniej okupacji niemieckiej (1941 - 1944) niemożliwe było
jakiekolwiek jawne nauczanie. Niektórzy nauczyciele podjęli trud potajemnego
nauczania dzieci, narażając tym życie własne i swoich najbliższych. W samej
Kuźnicy istniało co najmniej 5 punktów tajnego nauczania:
l) w młynie państwa
Żylińskich - nauczanie prowadziła Jadwiga Sowińska,
2) na plebanii - Janina Pieczeńczykówna,
3) przy ul. Grodzieńskiej we własnym mieszkaniu Wanda i Julian Wińscy,
4) przy ul. Sokólskiej we własnym mieszkaniu - Gertruda Kaźmierowicz,
5) przy ul. Podlipskiej - pani Żukowska.
W wyniku działań wojennych w lipcu 1944 roku
budynek szkolny został zdewastowany: zniszczono dach i okna. Po przejściu
frontu nadawał się jedynie do rozbiórki.
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej w 1944
roku miejscowi nauczyciele pod kierownictwem Juliana Wińskiego przystąpili do
organizowania szkoły.
W zniszczonej w 90% osadzie brakowało dosłownie wszystkiego.
Nauka obywała się w ocalonych z pożogi wojennej rozproszonych po osadzie
budynkach: na plebanii, w murowanym domu przy ul. Kościuszki (przekazany
później na Ośrodek Zdrowia), u państwa Kociszów przy ul. Sokólskiej. Cztery
izby wygospodarowano w poniemieckim baraku przy ul. Sidrzańskiej.
Warunki pracy były trudne. W ogrzewanych
niewielkimi, żeliwnymi piecykami salach baraku było zimno. Zdarzało się, że
zamarzał atrament w kałamarzach. Brakowało sprzętów, książek, zeszytów, a
arkusze ocen sporządzano na poniemieckich kwitariuszach. Czworo nauczycieli:
Wanda i Julian Wińscy, Gertruda Kaźmierowicz i Jadwiga Sowińska - uczyło 167
uczniów w czterech klasach. W 1945 roku tworzono klasę piątą. Liczba uczniów
wzrosła do 254. Rada Pedagogiczna liczyła 7 nauczycieli. Państwo Wińscy
wyjechali do Augustowa, zaś nowym kierownikiem szkoły został Bazyli
Walkowski, absolwent przedwojennego Seminarium Nauczycielskiego w
Białymstoku.
Latem 1946 roku szkołę przeniesiono do baraku
zbudowanego przy ul. Sokólskiej. Od pierwszych miesięcy pracy w Kuźnicy
Bazyli Walkowski czynił starania o wybudowanie szkoły. 12 kwietnia 1946 roku
Gminna Rada Narodowa, której był wówczas przewodniczącym, podjęła uchwałę o
przystąpieniu do budowy szkoły na placu pożydowskim przy ul. Sokólskiej,
gdzie do 1941 roku znajdowała się synagoga i szkoła żydowska. Do budowy
fundamentów przystąpiono w lipcu 1946 roku. Uroczystość założenia i
poświęcenia kamienia węgielnego odbyła się 12 lipca 1946 roku. Aktu założenia
kamienia dokonał Wójt Gminy Stanisław Pacuk, poświęcił zaś ks. dziekan
Marcinkiewicz.
526 furmanów przywiozło z Sokółki rozebrane
drewniane budynki pokoszarowe. Z materiałów uzyskanych z dwóch obiektów
koszarowych zbudowano szkołę mieszczącą 7 izb lekcyjnych, kancelarię, pokój
nauczycielski, szatnię i mieszkanie kierownika.
Budowa trwała 3 lata. Pracami budowlanymi
kierowali: cieśla Józef Mikłasz i stolarz Stanisław Kurczewski. Szkoła
stanęła dzięki ogromnemu zaangażowaniu społeczeństwa i miejscowych władz.
Budynek szkolny oddany do użytku w 1949 roku z
biegiem czasu stał się za ciasny, zwłaszcza że szkolnictwo PRL mocą ustawy
sejmowej z 1961 roku wchodziło w okres reformy organizacyjnej i
programowo-metodycznej. Podbudowę całego systemu kształcenia i wychowania
miała stanowić odtąd ośmioklasowa szkoła podstawowa.
Pierwsza przebudowa szkoły w latach 1965-67
zaowocowała 8 izbami lekcyjnymi. W tym też czasie powstała żwirowa płyta
boiska, którą zimą zamieniano na lodowisko.
Klasę ósmą zorganizowano w roku szkolnym 1966/67.
W latach 60-tych liczba uczniów wahała się od 290
do 325 osób. Stopniowo zwiększano liczbę etatów nauczycielskich. W 1970 roku
na pełnych etatach pracowało 12 nauczycieli.
W 1973 roku Ministerstwo Oświaty i Wychowania
powołało szkoły zbiorcze.
W związku z utworzeniem Zbiorczej Szkoły Gminnej w
Kuźnicy zlikwidowano szkoły w Kowalach, Dlugosielcach, zaś w oddalonych o 7 km Saczkowcach do 1991
roku pozostawiono klasy 0 - III.
Dzieci z wyżej wymienionych obwodów szkolnych
dowożono do Kuźnicy. Tego roku budynek musiał pomieścić rekordową liczbę
uczniów - 369.
Koniecznością stało się rozszerzenie bazy
lokalowej. Barak znajdujący się na placu szkolnym przeznaczono na bibliotekę,
magazyn sportowy i świetlicę szkolną ze stołówką.
Do budynku dydaktycznego dobudowano szatnię, którą
oddano do użytku w 1976 roku.
W 1973 roku nastąpiły zmiany we władzach
szkolnych. Utworzono stanowisko Gminnego Dyrektora Szkół, na które powołano z
dniem 1 stycznia 1973 roku Stanisława Klima. Funkcję tę pełnił do 1 września
1984 roku. Gminnemu Dyrektorowi Szkół powierzono również obowiązki Dyrektora
Szkoły Podstawowej w Kuźnicy.
Zastępcą Gminnego Dyrektora Szkół została Halina
Iwanowska, która zajmowała się sprawami miejscowej szkoły. Drugim zastępcą,
któremu powierzono sprawy wychowawcze, został Marian Fiedorowicz. Marian
Fiedorowicz zrezygnował ze stanowiska 31 lipca 1978 roku. Jego miejsce z
dniem 1 września 1978 roku zajął Zdzisław Grygotowicz. W 1984 roku
przeprowadzono kolejną reorganizację systemu szkolnego Rozdzielono obowiązki
dotychczasowego Gminnego Dyrektora Szkół pomiędzy Inspektora Oświaty i
Wychowania przy Urzędzie Gminy w Kuźnicy oraz Dyrektora Szkoły Podstawowej w
Kuźnicy. Obowiązki inspektora pełnił Stanisław Klim (do 31 sierpnia 1986
roku), zaś dyrektorem szkoły został Zdzisław Grygotowicz. W 1986 roku
stanowisko Inspektora Oświaty i Wychowania objęła Anna Kocisz. Pozostała ona
na nim do chwili likwidacji urzędu 31 lipca 1990 roku.
Stanisław Klim został zastępcą Dyrektora Szkoły
Podstawowej w Kuźnicy po rezygnacji z funkcji Haliny Iwanowskiej w 1986 roku.
W 1991 roku Zdzisław Grygotowicz odszedł na
emeryturę. Dyrektorem szkoły został Krzysztof Pawłowski.
Największym zmartwieniem władz szkolnych były
trudności lokalowe, które próbowano rozwiązać adaptując pomieszczenia w
budynkach wynajętych. W latach 1973 - 1997 nauka odbywała się w budynku
macierzystym przy ul. Sokólskiej oraz w tzw. agronomówce -1 sala, w budynku
Gminnej Spółdzielni - 2 sale, w Gminnym Ośrodku Kultury - 1 sala, w budynku
Spółdzielni Kółek Rolniczych - 3 sale, na plebanii - 1 sala, w Remizie
Ochotniczej Straży Pożarnej - 1 sala i w Przedszkolu Samorządowym - 1 sala.
Wszyscy marzyli o dużej, nowoczesnej szkole.
Władze kuratoryjne świadome katastrofalnej sytuacji lokalowej szkoły
kilkakrotnie ujmowały w swych planach inwestycyjnych budowę nowego obiektu
szkolnego. W planach przestrzennego zagospodarowania Kuźnicy teren pod budowę
wyznaczono przy ul. Nowodzielskiej na gruntach prywatnych. Planowana
inwestycja nie doczekała się realizacji. Przełomowym okazał się 1992 rok.
Powołana w pierwszych po II wojnie światowej
wolnych i demokratycznych wyborach samorządowych Rada Gminy, której
przewodniczył Krzysztof Pawłowski - dyrektor szkoły, podjęła uchwałę o
przyjęciu inwestycji budowy szkoły w Kuźnicy. 28 września 1992 roku
przedstawiciele Urzędu Gminy w Kuźnicy i przedstawiciele Kuratorium Oświaty i
Wychowania w Białymstoku podpisali pozwolenie na budowę. Generalnym
realizatorem inwestycji został Urząd Gminy w Kuźnicy, a kierownikiem budowy
inż. mgr Stanisław Jasielczuk. Projekt budynku szkoły wykonał architekt
Andrzej i Horodeński. Do końca listopada 1992 roku przy czynny udziale rodziców
dokonano wykopu pod budynek dydaktyczny i zalano ławy żelbetonowe.
13 grudnia 1992 roku przekazano budowę szkoły do
dalszej realizacji wykonawcy z Dąbrowy Białostockiej - Wincentemu Krahelowi,
a obowiązki inspektora nadzoru powierzono Genadiaszowi Jaroszewiczowi
Pomimo zbyt trudnych warunków atmosferycznych i
kłopotów finansowych w lipcu 1993 roku zakończono zalewanie stropu na drugim
piętrze budynku dydaktycznego i przystąpiono do budowy ścian w części
administracyjno-żywieniowej.
Od 13 stycznia 1994 roku inż. G. Jaroszewicz
przestał pełnić funkcję inspektora nadzoru. Stanowisko to objął inż. mgr
Romuald Kozłowski.
Przez cały okres trwania budowy mieszkańcy
Kuźnicy i okolicznych wsi aktywnie uczestniczyli w różnych pracach: wykonali
- wykop pod fundament ogrodzenia, zbierali i wywozili kamienie oraz głazy z
terenów przeznaczonych na boiska sportowo-rekreacyjne, pomagali przy montażu
ogrodzenia całego terenu budowy.
Ponieważ w latach 1994 - 95 prace budowlane były
kilkakrotnie przerywane z powodu braku środków finansowych, budynek
dydaktyczny nie został oddany do użytku w określonym terminie tzn. 1 września
1996 roku.
Przez kolejnych kilka miesięcy trwały ostatnie
prace remontowe. Prowadzono roboty malarskie, ułożono glazurę w sanitariatach
i w części budynku żywieniowego, ułożono posadzkę parkietową z drewna
dębowego, dokonano ostatnich prac wykończeniowych i sprzątnięto teren wokół
budynku.
Dzięki pomocy i dużemu zaangażowaniu rodziców, nauczycieli,
pracowników Urzędu Gminy w Kuźnicy, pracowników Kuratorium Oświaty i
Wychowania w Białymstoku, ludzi dobrej woli, a szczególnie dzięki staraniom i
ogromnemu poświęceniu dyrektora szkoły mgr Krzysztofa Pawłowskiego 10
listopada 1997 roku dzieci, młodzież i wszyscy pracownicy pożegnali mury
drewnianej, starej, ciemnej i ciasnej 8-izbowej szkoły i rozpoczęli naukę
oraz pracę w budynku na skalę XXI wieku.
11 listopada 1997 roku w 79 rocznicę odzyskania
niepodległości przez Polskę została otwarta nowa szkoła w Kuźnicy.
Uroczystość rozpoczęła się mszą świętą koncelebrowaną pod przewodnictwem
rektora Seminarium Duchownego w Białymstoku księdza Stanisława Hołodoka.
Homilia wygłoszona przez księdza Rektora zawierała treści religijne i
patriotyczne, bowiem " Kościół i naród są tak ze sobą zespolone jak
fresk i tynk. I nie można jednego od drugiego odłączyć nie niszcząc ich
obu". Wyraził też radość, że na mapie naszej Ojczyzny pojawiła się nowa,
piękna szkoła w Kuźnicy.
We mszy uczestniczyli zaproszeni goście, a wśród
nich proboszcz miejscowej parafii prawosławnej z wiernymi obrządku
wschodniego oraz społeczeństwo Kuźnicy.
Po mszy świętej wszyscy zebrani przeszli na plac
przed budynek szkoły przy ulicy Jagiellońskiej 1. W czasie przemarszu
śpiewano patriotyczne pieśni. Po powitaniu gości, odśpiewaniu hymny
narodowego, dokonano przecięcia wstęgi. Nim zebrani przekroczyli próg szkoły,
budynek został poświęcony przez rektora ks. St. Hołodoka, proboszcza parafii
katolickiej ks. Konstantego Andrzejewicza i proboszcza prawosławnego Anatola
Konacha.
Centralnym punktem programu była uroczysta
akademia. Po powitaniu zebranych przez Wójta Gminy Henryka Lenkiewicza, głos
zabrał Kurator Oświaty i Wychowania mgr Tadeusz Kaluta, który podziękował
wszystkim, którzy przyczynili się do tego, aby Kuźnica otrzymała szkołę na
miarę XXI wieku. Kurator życzył uczniom, by szkoła tętniła życiem od godzin
rannych do wieczornych.
Dyrektor szkoły mgr K. Pawłowski podziękował za
wszelkie przejawy życzliwości ze strony władz i miejscowego społeczeństwa.
Następnie odbyła się część artystyczna, na którą złożyły się: montaż
słowno-muzyczny w wykonaniu uczniów szkoły oraz z występu chóru dziecięcego z
Grodna.
W dalszej części programu odbyło się zwiedzanie
budynku szkolnego przez zaproszonych gości oraz uroczysty obiad.
|