Archiwum

Wołąsewicza

 

www.wolasewicz.com

piotr@wolasewicz.com

 

Inne pozycje związane z naszymi rodzinami

 

 

Celina Tumiel, Historia szkoły w Kuźnicy. Kuźnica on line 16 Maj 2005 http://kuznica.w.interia.pl/

        Szkolnictwo w Kuźnicy ma swą bogatą historię sięgającą okresu przedrozbiorowego, kiedy to przy kościele rzymskokatolickim istniała szkółka parafialna prowadzona przez nauczyciela utrzymywanego ze skarbu królewskiego. Kryzys ekonomiczny i rozbiory Polski w końcu XVIII wieku przyczyniły się do likwidacji szkółki. Na próżno mieszczanie kuźniccy słali petycje do pruskich władz zaborczych. Otwarcie publicznej polskiej szkoły nie leżało też w interesie Rosjan, którzy władali tym terenem w latach 1807 - 1915.
        Najprawdopodobniej dopiero w drugiej połowie XIX wieku zorganizowano dwie szkoły rosyjskie: Naczalnoje Cerkowno-Wałaskoje (Początkowa Szkoła Gminna) i Naczalnoje Cerkowno-Prychadskoje Uczyliszcze - coś na wzór szkółki parafialnej. Obie te szkoły miały za zadanie rusyfikować polskie dzieci. W tej sytuacji niezwykle ważne dla zachowania świadomości narodowej stało się wychowanie domowe oraz tajne nauczanie.
       Tajną szkołę w Kuźnicy prowadzili Józef Żyliński i Antonina Wołyńcewicz-Żylińska - właściciele miejscowego młyna. Byli to ludzie wykształceni, obyci w świecie, utrzymujący kontakty towarzyskie z polską elitą kulturalną, oddani sprawie narodowej. Ciężką pracę w młynie łączyli z pacą oświatową i charytatywną.
        Józef Żyliński był zielarzem. Wśród miejscowego społeczeństwa Szerzył oświatę zdrowotną. Pani Antonina otaczała szczególną opieką miejscowe sieroty.
       Do nauki w języku polskim wykorzystywano książeczki do nabożeństwa oraz książeczki i czasopisma będące własnością państwa Żylińskich.

       Dopiero odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 roku przyniosło upowszechnienie nauczania języka polskiego. Początki były trudne. Do marca 1919 roku stacjonowały w Kuźnicy niemieckie wojska okupacyjne. Mimo to w zniszczonej osadzie, dzięki staraniom pierwszego inspektora szkolnego w Sokółce pana Niteckiego, utworzono szkołę, w której nauczanie prowadzili Stefania i Wacław Adamowscy.
       Państwo Adamowscy jesienią 1919 roku zostali przeniesieni do Janowa, a organizację szkoły powierzono Janowi Kornelakowi, absolwentowi Seminarium Nauczycielskiego w Stryju (woj. lubelskie). Oprócz kierownika zatrudniono czworo nauczycieli. Nauczanie odbywało się w izbach wynajętych. Szkoła mieściła się w trzech budynkach:
1) w domu Żydówki Suchowlańskiej przy ul. Sokólskiej - 1 izba,
2) w mieszkaniu Malwiny Tumiel, również przy ul. Sokólskiej - 2 izby,
3) w domu Zwierzewiczów przy ul. Grodzieńskiej - 5 izb.
       Wraz z upływem czasu rosła liczba uczniów. Naukę podejmowały coraz to nowe roczniki. Po odejściu Jana Kornelaka do Szkoły Podstawowej nr I w Sokółce kadrę kuźnicką zasilili wykwalifikowani nauczyciele z Galicji: Karol Wieczorek, Marian Kozakiewicz oraz Stanisław Głazowski. Funkcję kierownika szkoły powierzono Karolowi Wieczorkowi.
        W 1925 roku Rada Pedagogiczna liczyła 8 osób (łącznie z księdzem katechetą). Zdominowana była przez mężczyzn. Jedyną kobietą w tej radzie była Jadwiga Sowińska, pracująca w szkole w Kuźnicy w latach 1919- 1950.
        Do klas początkowych I - IV uczęszczały dzieci tylko z właściwego obwodu szkolnego. Klasy starsze zasilała młodzież z okolicznych wsi, w których znajdowały się szkoły o niższym stopniu organizacyjnym.
        Praca w wynajętych, rozproszonych po osadzie izbach była uciążliwa. Dlatego dzięki staraniom ówczesnego kierownika Karola Wieczorka, przystąpiono do budowy szkoły. Zlokalizowano ją w pobliżu Urzędu Gminy w rejonie obecnego stadionu. Budowa trwała do 1928 roku.
        Nowy drewniany, kryty blachą budynek mieścił 3 sale lekcyjne, kancelarię i korytarz. Uczyły się w nim klasy starsze. Po przeniesieniu Urzędu Gminy do centrum miasteczka (prawdopodobnie w 1932 roku) szkoła zyskała nowy budynek. Urządzono tu 4 sale lekcyjne. W pomieszczeniu, które zajmował woźny gminy, zrobiono magazyn na pomoce dydaktyczne. Zwiększono również liczbę nauczycielskich etatów. Rok 1932 przyniósł polskiej oświacie wiele zmian. Nie ominęły one także kuźnickiej szkoły. W zakresie organizacyjnym szkoła niewiele się zmieniła. Uznano ją za szkołę III stopnia posiadającą 7 klas jednorocznych, realizujących 3 szczeble programowe. Była to szkoła powszechna, obowiązkowa i międzywyznaniowa. Na mocy ustawy sejmowej, zwanej jędrzejewiczowską wprowadzono obowiązek dokształcania młodzieży do lat 18. Zorganizowano wieczorowe kursy dla analfabetów oraz kursy uzupełniające program szkoły podstawowej. Dokształcanie prowadzili miejscowi nauczyciele.
        W roku szkolnym 1932/33 nastąpiła zmiana na stanowisku kierownika. Karol Wieczorek wyjechał do Warszawy, zaś jego miejsce zajął Stanisław Głazowski - Legionista Piłsudskiego. Funkcję kierownika Powszechnej Szkoły Publicznej w Kuźnicy pełnił do wybuchu II wojny światowej.
       Mimo przeszkód obiektywnych, w szczególności głębokiego kryzysu ekonomicznego, w latach 30-tych doprowadzono niemal do pełnej realizacji obowiązku szkolnego. Godne podkreślenia są próby upowszechnienia oświaty pozaszkolnej. Na poziom kultury ogromny wpływ wywarły takie społeczne instytucje jak: teatry amatorskie, chór, Związek Strzelecki czy Akcja Katolicka.
       Klęska wrześniowa 1939 roku spowodowała upadek państwa, a tym samym jego systemu oświatowego. W okresie od 17 września 1939 roku do 22 czerwca 1941 roku Kuźnica znajdowała się pod okupacją sowiecką. Okupanci zorganizowali tu niepełną szkołę średnią tzw. dziesięciolatkę na wzór rosyjski. Kierownikiem został Rosjanin. W Radzie Pedagogicznej tejże szkoły znaleźli się nowi ludzie, głównie pochodzenia rosyjskiego lub żydowskiego. W pamięci uczniów tej szkoły w sposób szczególny zapisała się nauczycielka języka niemieckiego, Żydówka Sołowiejczykowa, żona miejscowego lekarza, która dostarczała dzieciom żywność i odzież. W 1942 roku wraz z mężem została wywieziona do getta w Kiełbasinie pod Grodnem, a następnie przez Niemców zamordowana.
       22 czerwca 1941 roku w czasie ataku Niemiec na ZSRR spłonął jeden budynek szkolny, drugi zajęły oddziały niemieckie. W czasie trzyletniej okupacji niemieckiej (1941 - 1944) niemożliwe było jakiekolwiek jawne nauczanie. Niektórzy nauczyciele podjęli trud potajemnego nauczania dzieci, narażając tym życie własne i swoich najbliższych. W samej Kuźnicy istniało co najmniej 5 punktów tajnego nauczania:
l) w młynie państwa Żylińskich - nauczanie prowadziła Jadwiga Sowińska,
2) na plebanii - Janina Pieczeńczykówna,
3) przy ul. Grodzieńskiej we własnym mieszkaniu Wanda i Julian Wińscy,
4) przy ul. Sokólskiej we własnym mieszkaniu - Gertruda Kaźmierowicz,
5) przy ul. Podlipskiej - pani Żukowska.
       W wyniku działań wojennych w lipcu 1944 roku budynek szkolny został zdewastowany: zniszczono dach i okna. Po przejściu frontu nadawał się jedynie do rozbiórki.
       Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej w 1944 roku miejscowi nauczyciele pod kierownictwem Juliana Wińskiego przystąpili do organizowania szkoły.
       W zniszczonej w 90% osadzie brakowało dosłownie wszystkiego. Nauka obywała się w ocalonych z pożogi wojennej rozproszonych po osadzie budynkach: na plebanii, w murowanym domu przy ul. Kościuszki (przekazany później na Ośrodek Zdrowia), u państwa Kociszów przy ul. Sokólskiej. Cztery izby wygospodarowano w poniemieckim baraku przy ul. Sidrzańskiej.
       Warunki pracy były trudne. W ogrzewanych niewielkimi, żeliwnymi piecykami salach baraku było zimno. Zdarzało się, że zamarzał atrament w kałamarzach. Brakowało sprzętów, książek, zeszytów, a arkusze ocen sporządzano na poniemieckich kwitariuszach. Czworo nauczycieli: Wanda i Julian Wińscy, Gertruda Kaźmierowicz i Jadwiga Sowińska - uczyło 167 uczniów w czterech klasach. W 1945 roku tworzono klasę piątą. Liczba uczniów wzrosła do 254. Rada Pedagogiczna liczyła 7 nauczycieli. Państwo Wińscy wyjechali do Augustowa, zaś nowym kierownikiem szkoły został Bazyli Walkowski, absolwent przedwojennego Seminarium Nauczycielskiego w Białymstoku.
       Latem 1946 roku szkołę przeniesiono do baraku zbudowanego przy ul. Sokólskiej. Od pierwszych miesięcy pracy w Kuźnicy Bazyli Walkowski czynił starania o wybudowanie szkoły. 12 kwietnia 1946 roku Gminna Rada Narodowa, której był wówczas przewodniczącym, podjęła uchwałę o przystąpieniu do budowy szkoły na placu pożydowskim przy ul. Sokólskiej, gdzie do 1941 roku znajdowała się synagoga i szkoła żydowska. Do budowy fundamentów przystąpiono w lipcu 1946 roku. Uroczystość założenia i poświęcenia kamienia węgielnego odbyła się 12 lipca 1946 roku. Aktu założenia kamienia dokonał Wójt Gminy Stanisław Pacuk, poświęcił zaś ks. dziekan Marcinkiewicz.
        526 furmanów przywiozło z Sokółki rozebrane drewniane budynki pokoszarowe. Z materiałów uzyskanych z dwóch obiektów koszarowych zbudowano szkołę mieszczącą 7 izb lekcyjnych, kancelarię, pokój nauczycielski, szatnię i mieszkanie kierownika.
        Budowa trwała 3 lata. Pracami budowlanymi kierowali: cieśla Józef Mikłasz i stolarz Stanisław Kurczewski. Szkoła stanęła dzięki ogromnemu zaangażowaniu społeczeństwa i miejscowych władz.
        Budynek szkolny oddany do użytku w 1949 roku z biegiem czasu stał się za ciasny, zwłaszcza że szkolnictwo PRL mocą ustawy sejmowej z 1961 roku wchodziło w okres reformy organizacyjnej i programowo-metodycznej. Podbudowę całego systemu kształcenia i wychowania miała stanowić odtąd ośmioklasowa szkoła podstawowa.
       Pierwsza przebudowa szkoły w latach 1965-67 zaowocowała 8 izbami lekcyjnymi. W tym też czasie powstała żwirowa płyta boiska, którą zimą zamieniano na lodowisko.
       Klasę ósmą zorganizowano w roku szkolnym 1966/67.
       W latach 60-tych liczba uczniów wahała się od 290 do 325 osób. Stopniowo zwiększano liczbę etatów nauczycielskich. W 1970 roku na pełnych etatach pracowało 12 nauczycieli.
       W 1973 roku Ministerstwo Oświaty i Wychowania powołało szkoły zbiorcze.
       W związku z utworzeniem Zbiorczej Szkoły Gminnej w Kuźnicy zlikwidowano szkoły w Kowalach, Dlugosielcach, zaś w oddalonych o 7 km Saczkowcach do 1991 roku pozostawiono klasy 0 - III.
       Dzieci z wyżej wymienionych obwodów szkolnych dowożono do Kuźnicy. Tego roku budynek musiał pomieścić rekordową liczbę uczniów - 369.
       Koniecznością stało się rozszerzenie bazy lokalowej. Barak znajdujący się na placu szkolnym przeznaczono na bibliotekę, magazyn sportowy i świetlicę szkolną ze stołówką.
       Do budynku dydaktycznego dobudowano szatnię, którą oddano do użytku w 1976 roku.
       W 1973 roku nastąpiły zmiany we władzach szkolnych. Utworzono stanowisko Gminnego Dyrektora Szkół, na które powołano z dniem 1 stycznia 1973 roku Stanisława Klima. Funkcję tę pełnił do 1 września 1984 roku. Gminnemu Dyrektorowi Szkół powierzono również obowiązki Dyrektora Szkoły Podstawowej w Kuźnicy.
       Zastępcą Gminnego Dyrektora Szkół została Halina Iwanowska, która zajmowała się sprawami miejscowej szkoły. Drugim zastępcą, któremu powierzono sprawy wychowawcze, został Marian Fiedorowicz. Marian Fiedorowicz zrezygnował ze stanowiska 31 lipca 1978 roku. Jego miejsce z dniem 1 września 1978 roku zajął Zdzisław Grygotowicz. W 1984 roku przeprowadzono kolejną reorganizację systemu szkolnego Rozdzielono obowiązki dotychczasowego Gminnego Dyrektora Szkół pomiędzy Inspektora Oświaty i Wychowania przy Urzędzie Gminy w Kuźnicy oraz Dyrektora Szkoły Podstawowej w Kuźnicy. Obowiązki inspektora pełnił Stanisław Klim (do 31 sierpnia 1986 roku), zaś dyrektorem szkoły został Zdzisław Grygotowicz. W 1986 roku stanowisko Inspektora Oświaty i Wychowania objęła Anna Kocisz. Pozostała ona na nim do chwili likwidacji urzędu 31 lipca 1990 roku.
       Stanisław Klim został zastępcą Dyrektora Szkoły Podstawowej w Kuźnicy po rezygnacji z funkcji Haliny Iwanowskiej w 1986 roku.
       W 1991 roku Zdzisław Grygotowicz odszedł na emeryturę. Dyrektorem szkoły został Krzysztof Pawłowski.
       Największym zmartwieniem władz szkolnych były trudności lokalowe, które próbowano rozwiązać adaptując pomieszczenia w budynkach wynajętych. W latach 1973 - 1997 nauka odbywała się w budynku macierzystym przy ul. Sokólskiej oraz w tzw. agronomówce -1 sala, w budynku Gminnej Spółdzielni - 2 sale, w Gminnym Ośrodku Kultury - 1 sala, w budynku Spółdzielni Kółek Rolniczych - 3 sale, na plebanii - 1 sala, w Remizie Ochotniczej Straży Pożarnej - 1 sala i w Przedszkolu Samorządowym - 1 sala.
       Wszyscy marzyli o dużej, nowoczesnej szkole. Władze kuratoryjne świadome katastrofalnej sytuacji lokalowej szkoły kilkakrotnie ujmowały w swych planach inwestycyjnych budowę nowego obiektu szkolnego. W planach przestrzennego zagospodarowania Kuźnicy teren pod budowę wyznaczono przy ul. Nowodzielskiej na gruntach prywatnych. Planowana inwestycja nie doczekała się realizacji. Przełomowym okazał się 1992 rok.
       Powołana w pierwszych po II wojnie światowej wolnych i demokratycznych wyborach samorządowych Rada Gminy, której przewodniczył Krzysztof Pawłowski - dyrektor szkoły, podjęła uchwałę o przyjęciu inwestycji budowy szkoły w Kuźnicy. 28 września 1992 roku przedstawiciele Urzędu Gminy w Kuźnicy i przedstawiciele Kuratorium Oświaty i Wychowania w Białymstoku podpisali pozwolenie na budowę. Generalnym realizatorem inwestycji został Urząd Gminy w Kuźnicy, a kierownikiem budowy inż. mgr Stanisław Jasielczuk. Projekt budynku szkoły wykonał architekt Andrzej i Horodeński. Do końca listopada 1992 roku przy czynny udziale rodziców dokonano wykopu pod budynek dydaktyczny i zalano ławy żelbetonowe.
        13 grudnia 1992 roku przekazano budowę szkoły do dalszej realizacji wykonawcy z Dąbrowy Białostockiej - Wincentemu Krahelowi, a obowiązki inspektora nadzoru powierzono Genadiaszowi Jaroszewiczowi
        Pomimo zbyt trudnych warunków atmosferycznych i kłopotów finansowych w lipcu 1993 roku zakończono zalewanie stropu na drugim piętrze budynku dydaktycznego i przystąpiono do budowy ścian w części administracyjno-żywieniowej.
        Od 13 stycznia 1994 roku inż. G. Jaroszewicz przestał pełnić funkcję inspektora nadzoru. Stanowisko to objął inż. mgr Romuald Kozłowski.
        Przez cały okres trwania budowy mieszkańcy Kuźnicy i okolicznych wsi aktywnie uczestniczyli w różnych pracach: wykonali - wykop pod fundament ogrodzenia, zbierali i wywozili kamienie oraz głazy z terenów przeznaczonych na boiska sportowo-rekreacyjne, pomagali przy montażu ogrodzenia całego terenu budowy.
        Ponieważ w latach 1994 - 95 prace budowlane były kilkakrotnie przerywane z powodu braku środków finansowych, budynek dydaktyczny nie został oddany do użytku w określonym terminie tzn. 1 września 1996 roku.
       Przez kolejnych kilka miesięcy trwały ostatnie prace remontowe. Prowadzono roboty malarskie, ułożono glazurę w sanitariatach i w części budynku żywieniowego, ułożono posadzkę parkietową z drewna dębowego, dokonano ostatnich prac wykończeniowych i sprzątnięto teren wokół budynku.
       Dzięki pomocy i dużemu zaangażowaniu rodziców, nauczycieli, pracowników Urzędu Gminy w Kuźnicy, pracowników Kuratorium Oświaty i Wychowania w Białymstoku, ludzi dobrej woli, a szczególnie dzięki staraniom i ogromnemu poświęceniu dyrektora szkoły mgr Krzysztofa Pawłowskiego 10 listopada 1997 roku dzieci, młodzież i wszyscy pracownicy pożegnali mury drewnianej, starej, ciemnej i ciasnej 8-izbowej szkoły i rozpoczęli naukę oraz pracę w budynku na skalę XXI wieku.
       11 listopada 1997 roku w 79 rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę została otwarta nowa szkoła w Kuźnicy. Uroczystość rozpoczęła się mszą świętą koncelebrowaną pod przewodnictwem rektora Seminarium Duchownego w Białymstoku księdza Stanisława Hołodoka. Homilia wygłoszona przez księdza Rektora zawierała treści religijne i patriotyczne, bowiem " Kościół i naród są tak ze sobą zespolone jak fresk i tynk. I nie można jednego od drugiego odłączyć nie niszcząc ich obu". Wyraził też radość, że na mapie naszej Ojczyzny pojawiła się nowa, piękna szkoła w Kuźnicy.
       We mszy uczestniczyli zaproszeni goście, a wśród nich proboszcz miejscowej parafii prawosławnej z wiernymi obrządku wschodniego oraz społeczeństwo Kuźnicy.
       Po mszy świętej wszyscy zebrani przeszli na plac przed budynek szkoły przy ulicy Jagiellońskiej 1. W czasie przemarszu śpiewano patriotyczne pieśni. Po powitaniu gości, odśpiewaniu hymny narodowego, dokonano przecięcia wstęgi. Nim zebrani przekroczyli próg szkoły, budynek został poświęcony przez rektora ks. St. Hołodoka, proboszcza parafii katolickiej ks. Konstantego Andrzejewicza i proboszcza prawosławnego Anatola Konacha.
       Centralnym punktem programu była uroczysta akademia. Po powitaniu zebranych przez Wójta Gminy Henryka Lenkiewicza, głos zabrał Kurator Oświaty i Wychowania mgr Tadeusz Kaluta, który podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do tego, aby Kuźnica otrzymała szkołę na miarę XXI wieku. Kurator życzył uczniom, by szkoła tętniła życiem od godzin rannych do wieczornych.
       Dyrektor szkoły mgr K. Pawłowski podziękował za wszelkie przejawy życzliwości ze strony władz i miejscowego społeczeństwa. Następnie odbyła się część artystyczna, na którą złożyły się: montaż słowno-muzyczny w wykonaniu uczniów szkoły oraz z występu chóru dziecięcego z Grodna.
        W dalszej części programu odbyło się zwiedzanie budynku szkolnego przez zaproszonych gości oraz uroczysty obiad.

 

Strona główna