|
Inne publikacje i artykuły związane z naszymi rodzinami ...zobacz |
|
|
|
Na stronie internetowej http://www.siemianowka.pl Pan Jerzy Szymaniuk opisuje piękno ziemi narewskiej, na stronie tej znalazłem dwie interesujące nas pod strony „Bernacki Most” i „Osadnictwo”, na obydwu stronach wzmiankowany jest Kazimierz Wołoncewicz.Skontaktowałam się z p. Szymaniukiem prosząc o dodatkowe informacje oto treść listu jaki otrzymałem: „Wzmianki o Bernackim Moście pochodzą z książki - Michaluk Doroty, "Dobra i miasteczko Narewka na tle dziejów regionu (do końca XIX wieku)", wyd. Urząd Gminy w Narewce, 1997, natomiast osadnictwo jest opisane z różnych opracowań, ale najwięcej także z powyższej książki. Źródła, z których korzystałem, podane są w zakładce "Źródła informacji".Bernacki Most należy do dwóch parafii w Narewce: katolickiej (dawniej parafia w Narwi) i prawosławnej (dawniej parafia w Lewkowie Starym).”
BERNACKI MOST W 1761 roku w uroczysku Osowe powstała osada Bernacki Most, będąca dożywotnią własnością Augusta Bernackiego. Osada ta trafiła później w ręce tatarskiej rodziny Ajdzikiewiczów. W XIX wieku, w okresie powstawania nowych dworów w dawnych królewszczyznach, powstał dwór w Bernackim Moście. W 1843 r. właścicielem dworu był Kazimierz Wołoncewicz.
OSADNICTWO Tereny położone w górnym biegu rzeki Narwi1 i jej dopływu Narewki2 - jak wykazały badania archeologiczne - były zasiedlone zarówno w pradziejach, w okresie rzymskim, jak i w okresie wczesnego średniowiecza. Świadczą o tym znaleziska w okolicach Łuki, Bołtryk i Garbar3 (nieistniejące już wsie zalane wodą Zalewu Siemianówka), Bindziugi4, Jałówki5, Nowosad6, Suszczy, Rybak i Siemianówki7. Ślady osadnictwa wskazują na okres mezolitu (10000-4000 lat p.n.e.). W okolicach Siemianówki odkryto zabytki kultury trzcinieckiej (XVI - XIII wiek p.n.e.). Znaleziska z okolic Starego Dworu8, Bołtryk i Siemianówki pochodzą z wczesnej epoki żelaza (VII - IV w. p.n.e.) oraz okresu wpływów rzymskich. Odkryto również liczne obiekty osadnicze, które datuje się na halsztat (VII w. p.n.e. - IV w. n.e.). We wczesnym średniowieczu nastąpiło tu znaczące przemieszanie kulturowe ludności litewskiej i wschodnio-słowiańskiej, a od XI wieku datuje się powolne, ale stopniowe, osiedlanie ludności pochodzącej z Mazowsza. Wiele długich lat tereny te były nawiedzane i nękane łupieżczymi najazdami jaćwieskimi. Najazdy te były wielokrotnie organizowanymi wspólnie z Litwinami. Niektórzy twierdzą, że Jaćwingowie, którzy uniknęli ostatecznego rozgromienia krzyżackiego, schronili się i pozostali tu na wiele lat. Z czasem nastąpiła ich asymilacja z miejscową ludnością. Świadectwem tego jest ród Ejsmondów, posiadający jaćwieskie korzenie. Ciągle walki, między Mazowszem, Litwą i Krzyżakami, a także Rusią i Jaćwieżą, niszczyły grody i wsie. Ziemie te były przez to krócej lub dłużej opustoszałe. Zasadnicze zmiany nastąpiły pod koniec XIV i na początku XV wieku. Zakończenie wojen z Litwą i pokonanie Krzyżaków przyniosły tym ziemiom początek stałego i trwałego osadnictwa. Od tego okresu zaczęła się utrwalać władza i granice polityczne, a spokój przyniósł utrwalenie osadnictwa. Wielcy książęta litewscy stopniowo utrwalili swe panowanie na tych terenach. W tym też okresie przyjęła się dla nich nazwa Podlasie (Podlasze). Najstarsze trwałe osadnictwo tych stron sięga XV - XVI wieku. Było ono wynikiem wcześniejszej stabilizacji politycznej Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz działań Kazimierza Jagiellończyka, który podzielił te tereny na części zwane puszczami. Ziemie nad Narwią oddzielał od państwa litewskiego ogromny pas puszcz, ciągnący się od bagien poleskich po dawne puszcze jaćwieskie. W latach 1469 - 1476 podzielony on został na części zwane puszczami. Części te podległe były poszczególnym zamkom i dworom panującego. Część przylegającą do błot poleskich, nad rzeką Leśną do źródeł Narewki i Narwi, przydzielono do zamku Kamieniec. Zwana ona była początkowo Puszczą Kamieniecką lecz z czasem przyjęła się dla niej nazwa Puszcza Białowieska. Sąsiadującą z nią od zachodu puszczę przydzielono do grodu Bielsk i nazwano Puszczą Bielską. Zaczynała się ona od źródeł Nurca i między rzeką Białą z jednej strony a Leśną i Narewką z drugiej, dochodziła do Narwi i Narewki. Północno-wschodnią część przydzielono do dworu w Wołpie, stąd nazwano ją początkowo Puszczą Wołpiańską. Ta puszcza obejmowała tereny między Narewką i Narwią, a źródłami Supraśli i górną Swisłoczą. Granice rozdzielające te ogromne obszary puszczańskie ustalały ich podległość administracyjną i gospodarczą. Granice te wytyczały również zasięg oddziaływania wpływów i kierunków osadnictwa, a więc tym samym i jego etniczny charakter. Puszcza Wołpiańska znalazła się w zasięgu oddziaływania ludności nadroskiej i nadswisłockiej oraz ludności białoruskiej. Tereny między Narwią a górną Swisłoczą były w oddziaływaniu dworów wielkich książąt litewskich w Wołpie i w Mścibohowie. Z powodu braku jednoznacznych źródeł, nie jest możliwe uchwycenie początków osadnictwa na tych terenach. Kolejność zmian nazw puszczy z Wołpiańskiej na Mścibohowską, a następnie na Jałowską, świadczy o etapach przesuwania się osadnictwa od dorzecza Rosi do dorzecza Narwi. Dwór Wołpa leżał najdalej na północy, Mścibohów daleko na południu, a Jałówka na południowym zachodzie. Roś była granicą starego osadnictwa, które na wschód od niej zachowało się niezniszczone. Zamieszkiwała je ludność białoruska z domieszką emigrantów jaćwieskich. Zaczął się też wcinać tu dość głęboko klin czystego osadnictwa białoruskiego między pogrodzieńskie i białorusko-litewskie a podlaskie i północnoukraińskie. W XVI w. utworzono osobne starostwo jałowskie. Jedną z pierwszych stałych budowli tych terenów był książęcy dwór Jałówka, założony najprawdopodobniej w drugiej połowie XV wieku. We wsiach starostwa jałowskiego zamieszkiwała ludność białoruska, pochodząca ze starszych wsi włości wołpiańskiej i mścibohowskiej, a także z innych wsi na wschód od Swisłoczy. Rozwijające się drobne osadnictwo puszczańskie w dworach bartnych (Cisówka), osadach rybackich (Rybaki) oraz założenie rudy żelaznej (Rudnia), przy ujściu rzeki Łuplanki do Narwi, już w początku XVII w., doprowadziło do zetknięcia się osadnictwa idącego od Wołkowyska z osadnictwem bielskim koło Narwi. W XV-XVI wieku powstały osady na terenie obecnej gminy Michałowo: Dzięgiele, Kondratki, Leonowicze, Łuplanka, Podozierany, Szymki, Wiejki, Zaleszany i Nowosady. Mieszkańcy tych osad uprawiali ziemię oraz pełnili różne służebne role wobec dworu Jałówka. W Łuplance mieszkali przede wszystkim osocznicy9 i myśliwi10. W Podozieranach mieszkali rybacy, którzy poławiali ryby w jeziorach: Gorbacz i Wiejki. Pozostałe osady należały głównie do bartników11 i smolarzy12. Mieszkańcy Jałówki obsługiwali podróżnych, dostarczali im noclegów, wyżywienia i usług rzemieślniczych. W pierwszych latach XVII w. osadnictwo dotarło do granicy Puszczy Białowieskiej13 (nazwa ta pojawiła się po raz pierwszy w XVI wieku), likwidując większą część Puszczy Bielskiej, która zachowała się tylko w łuku między Narwią, Narewką a granicą Puszczy Białowieskiej. W zasiedlaniu tych nowych wsi brała udział miejscowa ludność. W roku 1639 w opisie przebiegu granic Puszczy Białowieskiej, były już nazwy: Lewkowo14, Siemionówka (obecnie Siemianówka), Mikłaszewo, Łuka, Narewka (obecnie Grodzisk15) i uroczysko Olchowe16. Tuż przed tym rokiem, na północnym skraju puszczy, mazowiecki rudnik Tomasz Wydra Polikowski zbudował rudę (późniejsza miejscowość Narewka) na rzece Narewce. Drugą rudę przy ujściu Niemierzy do Narwi postawił Rusin Chilimon Charstowicz. Najprawdopodobniej po 1639 r. powstała w pobliżu miejscowość Cichowola17 (obecnie Białoruś). Właściciele tych ziem, Massalscy, zaludnili te wsie osadnikami ze swych starszych wsi nad dopływami Swisłoczy oraz nad Wierecieją i Brzostowicą. W ten sposób osadnictwo podgrodzieńskie przekroczyło od północy górną Narew i dotarło do brzegów Narewki. Na terenie dóbr Grodzisk i Lewkowo nastąpiło bezpośrednie zetknięcie się ludności białoruskiej znad Swisłoczy z ludnością pochodzenia północno-ukraińskiego. Do połowy XVII w. osadnictwo wchodzące z obu stron w pas puszczański coraz bardziej go zwężało. Polskie wpływy najsłabiej docierały do białoruskiego klina osadniczego, wcinającego się od Wołkowyska między górną Swisłocz i górną Narew. Nie ma źródeł określających dokładnie czas i przebieg kolonizacji na tym terenie. Lokacja miasta Jałówki z cerkwią i kościołem w 1545 r. jest dowodem, że już w tym roku osadnictwo było dostatecznie rozwinięte. W XVII wieku przybyły kolejne wsie (lub oficjalnie pojawiły się nazwy już istniejących osad) nad rzeką Narew lub w jej pobliżu: Rudnia (wytapiano tu na małą skalę żeliwo z rudy darniowej), Bołtryki (mieszkańcy byli specjalistami od wyrobu bełtów do włóczni i strzał) i Supruny, a na zaściankach Łuplanki, Leonowicz i Szymek - wieś Bachurowszczyzna (obecnie Bachury), natomiast w okolicach jeziora Gorbacz - wieś Ciwoniuki. W pierwszych latach XVII wieku rozpoczął się napływ Żydów, którzy przybywali tu na podstawie zezwoleń królewskich i osiedlali się m.in. w Jałówce, Michałowie i Narewce. Napływała tu również szlachta polska wraz ze służbą polskiego pochodzenia. Coraz częściej przybywali rzemieślnicy pochodzenia polskiego. Napływowa ludność trudniła się głównie handlem i rzemiosłem. Wielu z nich pracowało w przemyśle. Powyższy okres trwałego rozwoju osadnictwa przerwał najazd szwedzki. Przemarsze wojsk szwedzkich, polskich i tatarskich spowodowały głody i epidemie, dokonały także wielkich spustoszeń tych ziem. Doprowadziło to do znacznego zmniejszenia się zaludnienia, a w niektórych okolicach do zupełnego wyludnienia. Szczególnie dotkliwe zniszczenia dokonane zostały przez Tatarów, którzy zniszczyli wiele osad i uprowadzili w jasyr dużo ludności. Powstanie kolejnych wsi odnotowano dopiero w XVIII wieku. Zalicza się do nich: Bindziugę, Budy, Krugły Lasek18, Maciejkową Górę19, Suszczę, Tanicę20, Rybaki i Bondary21 (ostatnia powstała z rozbudowy niewielkiej osady, której istnienie odnotowano w czasach królowej Bony). Mimo wyłączenia Puszczy Białowieskiej spod kolonizacji, założono w nieznanym czasie Augustów (obecnie Gnilec), a na polanie na północy Skupowo22. Na obrzeżach granic puszczańskich, w niewielkich, najczęściej jednodymowych osadach, osiedlali się strażnicy i strzelcy. Były to osady: Leśna, Podlewkowo23, Suszczy Borek (wówczas Jabłonowskie), Stoczek, Świnoroje, Olchówka24 i Babia Góra25. W 1761 roku w uroczysku Osowe powstała osada Bernacki Most, będąca dożywotnią własnością Augusta Bernackiego. Osada ta trafiła później w ręce tatarskiej rodziny Ajdzikiewiczów. W latach 1772-1789 założono Krynicę, Kapitańszczyznę i Ochrymy. W ostatnich latach wieku powstała wieś Dąbrowa w uroczysku Wysoka Dąbrowa. Proces zasiedlania tych ziem zakończył się definitywnie w końcu XVIII w. Nowe wsie nie zmieniały sytuacji etnicznej i stosunków ludnościowych. Postępował powolny proces ulegania polskim wpływom. W puszczy prowadzono stale gospodarkę leśną. Powstawały i ginęły osady budników26. Niektóre z nich rozwinęły się we wsie, czego przykładem jest Masiewo27. W końcu XVIII wieku niektóre budy zostały zamknięte, jednakże budnicy, będący głównie napływową ludnością mazowiecką, mimo prób ich wysiedlenia poza obręb puszczy, pozostali na wytrzebionych przez siebie gruntach i rozpoczęli uprawę roli. Pod koniec panowania króla Stanisława Augusta nadawano polany i wytrzebiska, gdzie powstawały osady z ludnością ruską i napływową polską z Mazowsza. Powstanie pozostałych wsi i dworów datuje się na XIX wiek. Nowe dwory powstawały w dawnych królewszczyznach, często swoim rodowodem, sięgając dawnych folwarków skarbowych. W 1833 odnotowano istnienie siedziby dworskiej w Skupowie (w 1843 r. właścicielem był Kazimierz Butkiewicz), Masiewie (w 1843 r. właścicielem był Józef Kuszel), Bernackim Moście (właścicielem był Kazimierz Wołoncewicz), Tuszemli (właścicielem był sędzia Antoni Skrodzki), Lipinach i Dubinach. Przed rokiem 1859 powstały m.in.: Juszkowy Gród28, Odnoga29, Bagniuki30, Tanica Dolna i Garbary (ostatnia wieś słynąca z wyrobu skór zwierzęcych). W Puszczy Jałowskiej wszystkie założone wsie są dziełem ludności, której korzenie tkwią we wsiach położonych w okolicach Wołkowyska. W drugiej połowie XVIII wieku zaczęły się częściej pojawiać na tych ziemiach imiona: Edward, Franciszek, Kazimierz, Stanisław, Wojciech, Zygmunt, itp. Należały one do ludności przybyłej z Mazowsza, głównie jako służba dworska. Z czasem ulegali oni szybkiej rusyfikacji. Potwierdzają to późniejsze imiona zapisane w inwentarzach starostwa jałowskiego: Iwan, Jurko, Ławryn, Dymitr, przy nazwiskach zakończonych na "-cki" i "-ski". Zewnętrzny wyraz trwałego osadnictwa na tych terenach stanowią nie tylko budowle, ale również stabilność nazw. Największą wartość historyczną tych terenów mają lokalne nazwy terenowe wsi oraz terenowe nazwy własne, tj.: nazwy pól, łąk, pastwisk, uroczysk itp. Przykładem tego są takie nazwy jak: Padkapouskie, Rukau, Bandziuha, Czarciaj, Kałonka, Padreczka, Usadźba, Barok, Raschadnyje, Kruhlik, Szyroka, Chaminoje, Połymie, Hrebla, Padrusieckie, Kupina, Marhi i wiele, wiele innych. Wartość nazw jest nieprzemijająca i zapisana w pamięci wielu pokoleń. Kataklizmy polityczne i żywioły przyrody nie omijały tych terenów, obiekty kultury materialnej uległy zniszczeniu i przebudowie, środowisko naturalne przeobrażało się, a nazwy jak żyły, tak też wciąż żyją, jakby pełniły misję przekazywania prawd i legend, które nie powinny nigdy ulec zapomnieniu. Jedną z charakterystycznych cech miejscowości tych stron jest ich zabudowa. Z dzieciństwa pamiętam, jak starzy mieszkańcy tłumaczyli dlaczego większość domów tutejszych miejscowości jest pobudowanych szczytami do ulicy. Z ich opowieści wynikało, że w okresie, kiedy niewielkie osady tych stron zaczęły się rozbudowywać i zaczęło kształtować się ich nowe oblicze, wśród ludności panowało przekonanie, że wszystkie choroby, a w szczególności zarazy i pomory, dostają się do domów od strony ulicy przez drzwi. Ci biedni i niewykształceni ludzie doszli do wniosku, że domy należy budować w ten sposób, aby ich szczyty były skierowane w stronę ulicy. Wstawienie drzwi wejściowych w ścianie od strony podwórka pozwoli uniknąć nieszczęścia choroby, ponieważ nie będzie ona miała którędy wejść. Przekonanie to było tak silne, że z czasem takie budownictwo dotknęło większość wsi. Ta charakterystyczna zabudowa jest widoczna po dzień dzisiejszy, aczkolwiek powoli wymiera. Bardziej racjonalne wytłumaczenie takiej zabudowy jest banalnie proste. Ojcowie wielodzietnych chłopskich rodzinach dokonywali podziału posiadanej ziemi wśród swoich synów. Podział ten dotyczył również siedlisk, które z czasem stawały się coraz węższe, a wybudowanie domu dłuższą ścianą do ulicy nie było możliwe. Nazwy miejscowe: 1
Narwa |
|
|